بدان که شرف آدمی به نطق است و هرکه در نطق ادب رعایت نكند از این شرف بی بهره باشد؛ برای آن که نطق به صواب باید و الا خاموشی به از آن بود. چنان که شیخ فرموده.
بهایم خموش اند و گویا بشر
زبان بسته بهتر که گویا به شرّ
و خدای تعالی در آداب سخن گفتن می فرماید :
« لا ترفعوا اصواتكم فوق صوت النّبی »
و در سخن گفتن چندین ادب است که شیخ و غالب را رعایت باید کرد؛ و چندین ادب دیگراست که نازلان را نگاه باید داشت.
اگر پرسند که ادب (شیخ و) غالبان در سخن گفتن چند است؟
بگوی شش :
اول) آن که سخن فراخور حال هرکس گوید چنانچه فرموده اند
... با هرکس سخن گوی بر قدر عقل و فهم او.
بیت :
با یار نو از غم کهن باید گفت
با او به زبان او سخن باید گفت
دویم) آن که به لطف سخن گوید نه به عنف (درشتی و بی ادبی).
سیّم) آن که در وقت سخن گفتن خندان و شكفته باشد نه ترش روی و گرفته.
چهارم) چندان سخن گوید به مستمعان که به ملال خاطر ایشان نه انجامد.
پنجم) سخنی گوید که منفعت دنیا و آخرت ایشان در آن باشد.
ششم) تا سخنی تمام عیار نباشد بر زبان نراند که سخن بزرگان به مثابة تخم است و اگر تخم فاسد و بی مغز باشد در هر زمین که افتد نروید، و از او منفعتی به حاصل نرسد.
اگر پرسند که ادب نازلان (خردان و کوچکترها) در سخن گفتن چند است؟
بگوی هشت:
اول) آن که تا از وی سخن نپرسند نگویند.
دویم) در وقت سخن گفتن آواز بلند نكند.
سیّم) به چپ و راست ننگرد.
چهارم) سخن غرض آمیز و کنایت نگوید.
پنجم) در روی شنونده نجهد و سخن سخت نگوید.
ششم) تا فكر نكند سخن نگوید تا پشیمان نشود.
هفتم) در میان سخن مردم سخن درنیارد و سخن گوینده را منقطع نگرداند.
هشتم) بسیار نگوید که بسیار گفتن نشانة اندك عقلی است
چنانچه شیخ گنجه نشین فرماید :
کم گوی و گزیده گوی چون دُر
تا ز اندك تو جهان شود پر
لاف از سخن چو در توان زد
آن خشت بود که پر توان زد
آب ار چه بسی زلال خیزد
از خوردن پر ملال خیزد
اگر پرسند که به چه زبان سخن می گویی؟
بگوی به زبان صدق.
اگر پرسند که سخن به کدام گوش می شنوی؟
بگوی به گوش قبول.
اگر پرسند که سخن از تو است یا تو از سخنی؟
بگوی من از سخنم که به کلمة آن پدید شده ام و سخن از من است که میوة درخت انسانی سخن است.
اگر پرسند که سخن تمام کدام است؟
بگوی آن که موافق سخن خدا و رسول باشد.
اگر پرسند که سخن ناقص کدام است؟
بگوی آن که موافق قرآن و حدیث نباشد.
اگر پرسند که سخن نیك کدام است؟
بگوی آن که از آن نفعی به کسی رسد.
اگر پرسند که سخن بد کدام است؟
بگوی آن که از آن ضرری به کسی عاید شود.
« حسین واعظ کاشفی سبزواری »
نظرات شما عزیزان:
تبادل لینک هوشمند 